Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ανατολική Ευρώπη- Η Ανατολική Συνεργασία Μέρος Α’

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 ανέδειξε με ακόμη μεγαλύτερη ένταση το ζήτημα της σχέσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ανατολική Ευρώπη, και ειδικότερα τις χώρες που δεν αποτελούν μέλη της. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να εξεταστεί η Ανατολική Συνεργασία (Eastern Partnership, Eap) με έξι χώρες της περιοχής -την Ουκρανία, την Λευκορωσία, την Μολδαβία, την Γεωργία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Η EaP είναι μία πρωτοβουλία της Ένωσης που ως στόχο έχει την ενίσχυση της συνεργασίας με τις χώρες αυτές. Υπάγεται στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (European Neighborhood Policy) η οποία κατευθύνει τις σχέσεις της Ένωσης με χώρες γείτονες και συνεργάτες της.

Πρώτη η Πολωνία μίλησε το 2003 για την “ανατολική διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης”, όμως τότε η Ένωση δεν έδρασε πάνω στις προτάσεις της Πολωνίας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2008 η Πολωνία, πάλι, μαζί με την Σουηδία έκαναν λόγο για αδιαφορία της Ανατολικής Ευρώπης από μέρους της ΕΕ και πρότειναν την Ανατολική Συνεργασία. Η Ένωση αποφάσισε τότε, σε αντίθεση με το 2003, να δράσει. Η δημιουργία της EaP στηρίχθηκε τότε από τις Βαλτικές χώρες (Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία), το Visegrad Group (Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία), την Γερμανία και την Γαλλία. Επιπλέον, η ίδια η ΕΕ άρχισε να ενδιαφέρεται για την περιοχή καθώς γινόνταν ορατοί οι κίνδυνοι για την ασφάλεια και σταθερότητα.

Ο πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας και της Γεωργίας το 2008 επιτάχυνε τις διαδικασίες, καθώς υπήρχε φόβος ότι οι συνέπειες του πολέμου θα επηρέαζαν την Ένωση. Σημαντικό ρόλο για την δημιουργία της EaP έπαιξε η Σουηδία, προωθώντας την άποψη ότι η περιοχή δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ως χώρος για διεύρυνση αλλά ως εταίρος. Η συμβολή της Τσεχίας, που είχε την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2009, ήταν σημαντική στην προώθηση της EaP. Στις 3 Δεκεμβρίου του 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε επίσημα την πρωτοβουλία και στις 27 Μαΐου η ΕΕ και οι έξι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης υιοθέτησαν την Κοινή Δήλωση, εγκαινιάζοντας και επίσημα την EaP.

Οι κύριοι στόχοι της EaP είναι η προώθηση της δημοκρατίας, η ορθή διακυβέρνηση, η ενδυνάμωση της ενεργειακής ασφάλειας και της περιβαλλοντικής προστασίας, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και η μείωση των ανισοτήτων. Η EaP δεν ξεκίνησε με αρχικό στόχο την ένταξη των συνεργαζόμενων κρατών στην ΕΕ, αν και οι μεταρρυθμίσεις και η ανάπτυξη που υποστηρίζει καθιστούν τις χώρες πιο κατάλληλες και έτοιμες για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις  Συμφωνίες Συνεργασίας και Συμφωνίες για τη Βαθιά και Περιεκτική Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών που υπεγράφησαν μεταξύ της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας με την Ένωση το 2014, ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων που υιοθετήθηκαν και βοήθησαν τις ενταξιακές προοπτικές των χωρών αυτών. 

Στην σύνοδο κορυφή της EaP τον Νοέμβριο του 2017 υιοθετήθηκε η ατζέντα “20 Deliverables for 2020" που εστίαζε στην βελτίωση του επιπέδου ζωής των ανθρώπων μέσα από την δράση σε 4 τομείς: ισχυρότερη οικονομία, ισχυρότερη διακυβέρνηση, ισχυρότερη συνδεσιμότητα και ισχυρότερη κοινωνία. Το 2019 άρχισε η προετοιμασία της επόμενης ατζέντας, η οποία ανακοινώθηκε σε τηλεδιάσκεψη τον Ιούνιο του 2020 και υιοθετήθηκε τον Ιούλιο του 2021. Η νέα ατζέντα συνοδευόταν από ένα πακέτο επενδύσεων 2,3 δισεκατομμυρίων ευρώ. Στο πλαίσιο της ατζέντας ταυτοποιήθηκαν στόχοι που έπρεπε να επιτευχθούν ως το 2025 και περιλάμβαναν επενδύσεις σε τομείς όπως η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η υγεία, η ασφάλεια και το κράτος δικαίου

Παρά τις επιτυχίες της, η EaP έχει δεχθεί έντονη κριτική. Αρχικά, η αποτελεσματικότητα της αμφισβητείται. Οι έξι αυτές χώρες συνεχίζουν να υστερούν σε θεσμικό και νομοθετικό επίπεδο, καθώς πολλές μεταρρυθμίσεις δεν έχουν εφαρμοστεί ή παρουσιάζουν δυσκολίες στην εφαρμογή τους. Η πρόοδος που έχουν κάνει κάποιες από αυτές οφείλεται περισσότερο σε πρωτοβουλίες από του πολίτες των χωρών αυτών παρά στην δράση της EaP. Πρόβλημα αποτελεί επίσης η σχέση της ΕΕ με την Ρωσία, η οποία θεωρεί την EaP ως εμπόδιο στην επιρροή της στην περιοχή.  Συνεπώς το ερώτημα που δημιουργείται είναι το εξής: ποιό είναι το μέλλον της EaP κάτω από αυτές τις συνθήκες;

Συντάκτης: Στέλιος Κοσμίδης

Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Λουκάνη