FIR Αθηνών και ελληνοτουρκικές αμφισβητήσεις

Ήδη από τις πρώτες ανθρώπινες κοινωνικές μορφές τα πολιτικά συμφέροντα μεταξύ «ομάδων» διακυβεύονταν, ακόμα και αν δεν εκφράζονταν όπως σήμερα. Οι άνθρωποι μοίρασαν τη γη και χωρίστηκαν σε κράτη. Αργότερα όρισαν και την δικαιοδοσία τους στην θάλασσα – αν και ακόμη είναι ημιτελής ή και αμφισβητήσιμος ο διαχωρισμός. Τι γίνεται όμως σήμερα με τα αεροπλάνα; Μέχρι ποιο σημείο του εναέριου χώρου έχουν τα κράτη δικαιοδοσία και κυριαρχικά δικαιώματα; Ακούμε συνεχώς ότι η Τουρκία παραβίασε τον ελληνικό εναέριο χώρο ή τη FIR Αθηνών.

Η Περιοχή Πληροφοριών Πτήσεων Αθηνών (FIR) και η ελληνική ζώνη έρευνας και διάσωσης (SAR) παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ασφάλεια των αερομεταφορών και της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένες, ωστόσο παραμένουν ακόμη ως «αγκάθι» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ενώ, η Ελλάδα ακολουθεί τους κανονισμούς που έχουν θεσπιστεί από ICAO και τον IMO, η Τουρκία αμφισβητεί την εξουσία της Αθήνας επί αυτών. Αυτή η συνεχιζόμενη διαφωνία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης γεωπολιτικής σύγκρουσης στο Αιγαίο, η οποία επηρεάζει την αεροπορία, τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και την περιφερειακή σταθερότητα.

Μια FIR είναι ένας εναέριος χώρος στον οποίο μια χώρα είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας και τη διασφάλιση της ασφάλειας των πτήσεων. Η FIR Αθηνών καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του Αιγαίου Πελάγους, με την Ελλάδα να επιβλέπει τα σχέδια πτήσης και την πλοήγηση των αεροσκαφών εντός αυτής της ζώνης. Η Άγκυρα αρνείται να αναγνωρίσει την ευθύνη της Ελλάδας για τη FIR Αθηνών και δεν υποβάλλει σχέδια πτήσης για τα στρατιωτικά της αεροσκάφη. Η πρακτική αυτή δημιουργεί κινδύνους για την ασφάλεια και έχει οδηγήσει σε συχνές εναέριες συγκρούσεις μεταξύ ελληνικών και τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών. Το γειτονικό κράτος υποστηρίζει ότι το FIR Αθηνών εκτείνεται πολύ μακριά και πρέπει να τροποποιηθεί.

Η ζώνη SAR της Ελλάδας ορίστηκε από τον ICAO και τον IMO και ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με το FIR Αθηνών. Η Τουρκία, ωστόσο, αμφισβητεί τη δικαιοδοσία SAR της Ελλάδας και θεωρεί ότι το Αιγαίο πρέπει να μοιραστεί μεταξύ των δύο χωρών. Το 2020, μάλιστα η Τουρκία επέκτεινε μονομερώς την περιοχή SAR της, επικαλύπτοντας τη διεθνώς αναγνωρισμένη ζώνη της Ελλάδας. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε περαιτέρω ένταση, καθώς οι επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις SAR μπορούν να οδηγήσουν σε σύγχυση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Η Άγκυρα επιμένει ότι οι κανονισμοί δεν ορίζουν την κυριαρχία και ότι η Αθήνα δεν πρέπει να έχει τον αποκλειστικό έλεγχο της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας στην περιοχή, και ότι οι αρμοδιότητες της Ελλάδας για το FIR και το SAR περιορίζουν τον επιχειρησιακό της έλεγχο στο Αιγαίο. Επιπλέον, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι τα ισχύοντα όρια SAR εμποδίζουν την Τουρκία να ασκήσει τα θαλάσσια δικαιώματα της.

Η ελληνική επιχειρηματολογία επί του θέματος είναι ότι οι αρμοδιότητές της για το FIR και το SAR βασίζονται σε διεθνείς συμφωνίες και αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ασφάλειας και όχι στην επιβολή της κυριαρχίας. Οι ελληνικές αρχές τονίζουν ότι η άρνηση της Τουρκίας να ακολουθήσει τις καθιερωμένες διαδικασίες του ICAO οδηγεί σε επιχειρησιακούς κινδύνους και αυξάνει την πιθανότητα στρατιωτικών συγκρούσεων.

Το ζήτημα έχει επίσης σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η ελληνοτουρκική σύγκρουση έχει οδηγήσει σε αυξημένη στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή, με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να παρεμβαίνουν για την αποκλιμάκωση των εντάσεων. Ωστόσο, δεν έχει επιτευχθεί μακροπρόθεσμη λύση. Η διαμάχη δεν επηρεάζει μόνο τις στρατιωτικές επιχειρήσεις αλλά και την εμπορική αεροπορία, καθώς η άρνηση της Τουρκίας να υποβάλει σχέδια πτήσης στο FIR Αθηνών δημιουργεί κινδύνους για τα πολιτικά αεροσκάφη εξίσου.

Η διαχείριση των ζωνών αυτών από την Ελλάδα βασίζεται σε διεθνείς κανονισμούς, ωστόσο η Τουρκία συνεχίζει να τους αμφισβητεί, δημιουργώντας κινδύνους για την ασφάλεια των αεροπορικών και θαλάσσιων επιχειρήσεων. Χωρίς να διαφαίνεται σαφής λύση, οι διπλωματικές προσπάθειες και η διεθνής εποπτεία παραμένουν ζωτικής σημασίας για την αποτροπή περαιτέρω κλιμάκωσης και τη διασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή.

Συντάκτης: Χριστίνα Κοτσώνη

Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Λουκάνη